αψίδα

αψίδα
Κάθε καμπύλο ή τοξοειδές κατασκεύασμα από πέτρες ή τούβλα. Στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, α. λέγεται η κόγχη των ναών. Η λέξη α. είχε στην αρχαία ελληνική άλλη σημασία και χαρακτήριζε κυρίως το δίχτυ, αλλά και τον βρόχο και τη θηλιά. Η λέξη αργότερα σήμαινε τμήμα του τροχού και, έπειτα, ολόκληρο τον τροχό. Σήμερα α. σημαίνει γενικά τόξο και ταυτίζεται με την καμάρα και συχνά και με τον θόλο. Η α. ως αρχιτεκτονικό δημιούργημα είναι ρωμαϊκής προέλευσης. Οι λεγόμενες θριαμβευτικές α. κατασκευάζονταν για να τιμηθούν οι νικητές πολέμου στην επιστροφή τους από εκστρατεία ή για να διαιωνίσουν κάποιο ιστορικό γεγονός. Η μορφή τους έχει το σχήμα πύλης, με ένα έως τρία ανοίγματα (πόρτες), που στεγάζουν τοξωτή οροφή. Πάνω από τις α. στηνόνταν ένα θωρακείο και σε αυτό γραφόταν η αφιερωτική επιγραφή. Το θωρακείο αυτό, που το ονόμαζαν αττικό, είχε στην κορυφή του άγαλμα του νικητή και γενικά εκείνου που ήθελαν να τιμήσουν. Στον Μεσαίωνα δεν συνήθιζαν μνημεία του είδους. Το πρώτο έγινε στη Νάπολη της Ιταλίας το 1445. Στη βυζαντινή αρχιτεκτονική, εκτός από τις κόγχες των εκκλησιών, α. του καθιερωμένου αρχιτεκτονικού τύπου αλλά προσαρμοσμένες προς τον βυζαντινό χαρακτήρα, έχουμε σε διάφορους μεγάλους ναούς. Περίφημη α. είναι εκείνη του Ετουάλ (Αστέρα) του Παρισιού, που άρχισε να κατασκευάζεται το 1806 και τελείωσε το 1836. Έχει ύψος 49,54 μ., πλάτος 44,82 μ. και πάχος 22,21 μ. Την α. κοσμούν ανάγλυφες παραστάσεις. Κάτω από αυτήν βρίσκεται το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Αξιόλογη είναι και η α. που χτίστηκε το 1808 στην είσοδο των ανακτόρων του Κεραμεικού, επίσης στο Παρίσι. Η αψίδα του Γαλέριου είναι ένα από τα βασικά αξιοθέατα της Θεσσαλονίκης. Το ψηφιδωτό «Η Σταύρωση» (αρχές 11ου αι.) σε αψίδα του Ναού του Οσίου Λουκά στη Φωκίδα.
* * *
η (AM ἁψίς, (-ῑδος) και ιων. τ. ἀψίς)
1. κάθε καμπύλο ή τοξοειδές κατασκεύασμα, τόξο, καμάρα
2. η κόγχη του Αγίου Βήματος
3. τα κυρτά ξύλα που σχηματίζουν την περιφέρεια του τροχού
αρχ.-μσν.
η ανώτατη βαθμίδα, η κορυφή
αρχ.
1. θηλιά, δίχτυ
2. θόλος
3. ο ουρανός
4. το άνω διάζωμα του θεάτρου
5. φρ. α) «τὴν ἡμερίαν ἁψῑδα» — τον ήλιο (Ευρ.)
β) «σελάνας ἐς δεκάτην ἁψῑδα» — κατά τη δέκατη τροχιά της σελήνης, τον δωδέκατο μήνα.
[ΕΤΥΜΟΛ. Παρεκτεταμένος τ. σε -ιδ- άγνωστου ρηματικού ονόμ. του άπτω. Ο τ. αψίς στον Όμηρο και τον Απολλώνιο τον Ρόδιο δηλώνει «τη θηλιά από δίχτυ», ενώ στον Ησίοδο και τον Ηρόδοτο σημαίνει «το στεφάνι του τροχού» και συνεκδοχικά «τον τροχό». Τέλος, ο όρος χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει «τον κύκλο, την καμάρα» (πρβλ. γαλλ. abside) και γενικά «κάθε καμπύλο και τοξοειδές κατασκεύασμα»].

Dictionary of Greek. 2013.

Игры ⚽ Нужно сделать НИР?

Look at other dictionaries:

  • αψίδα — η τόξο, καμάρα, κάθε καμπύλο και τοξοειδές κατασκεύασμα: Πολλά ρωμαϊκά και βυζαντινά οικοδομήματα έχουν στην πρόσοψη και στο εσωτερικό αψίδες …   Νέο ερμηνευτικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας (Новый толковании словарь современного греческого)

  • ἀψῖδα — ἁψίς loop fem acc sg (epic ionic) …   Greek morphological index (Ελληνική μορφολογικούς δείκτες)

  • ἁψῖδα — ἁψίς loop fem acc sg …   Greek morphological index (Ελληνική μορφολογικούς δείκτες)

  • τόξο ή αψίδα — Kαμπυλόγραμμη κατασκευή, γνωστή από την αρχαιότητα, χρησιμοποιούμενη για την κάλυψη ανοιγμάτων αντί του ευθύγραμμου επιστύλιου. Σημαντική ιδιότητα του τ. είναι η μέσω των αψιδολίθων μεταβίβαση των τάσεων των υπερκείμενων φορτίων προς τα… …   Dictionary of Greek

  • Ιταλία — Επίσημη ονομασία: Δημοκρατία της Ιταλίας Έκταση: 301.230 τ. χλμ. Πληθυσμός: 56.305.568 (2001) Πρωτεύουσα: Ρώμη (2.459.776 κάτ. το 2001)Κράτος της νότιας Ευρώπης. Συνορεύει στα ΒΔ με τη Γαλλία, στα Β με την Ελβετία και την Αυστρία, στα ΒΑ με τη… …   Dictionary of Greek

  • Αλγερία — I (Αστρον.).Αστεροειδής που το φαινόμενο μέγεθός του στη μέση αντίθεσή του είναι ίσο προς 14,6, ενώ αν βρισκόταν σε απόσταση μιας αστρονομικής μονάδας από τον Ήλιο και από τη Γη θα είχε φαινόμενο μέγεθος 10,5. II Κράτος της βορειοδυτικής… …   Dictionary of Greek

  • Ρώμη — I (Rome). Όνομα δύο πόλεων των Η.Π.Α. 1. Πρωτεύουσα της περιοχής Ονέιντα, της Πολιτείας της Ν. Υόρκης (44 350 κάτ.). Είναι χτισμένη στις όχθες του ποταμού Μόουχωκ, βορειοδυτικά της Ούτικα. Πρόκειται για βιομηχανικό κέντρο και σιδηροδρομικό κόμβο… …   Dictionary of Greek

  • ρώμη — I (Rome). Όνομα δύο πόλεων των Η.Π.Α. 1. Πρωτεύουσα της περιοχής Ονέιντα, της Πολιτείας της Ν. Υόρκης (44 350 κάτ.). Είναι χτισμένη στις όχθες του ποταμού Μόουχωκ, βορειοδυτικά της Ούτικα. Πρόκειται για βιομηχανικό κέντρο και σιδηροδρομικό κόμβο… …   Dictionary of Greek

  • Βυζαντινή αυτοκρατορία — I Β.α., ή αλλιώς Μεταγενέστερο Ρωμαϊκό ή Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, αποκαλείται συμβατικά το ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Πρωτεύουσα του τμήματος αυτού, που μετά την κατάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους συνέχισε περίπου για έντεκα… …   Dictionary of Greek

  • Λιβύη — I Αγία της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μαρτύρησε με ξίφος. Η μνήμη της τιμάται στις 25 Ιουνίου. II Μυθολογικό πρόσωπο. Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν κόρη του Έπαφου, βασιλιά της Αιγύπτου. Έπειτα από δεσμό της με τον Ποσειδώνα απέκτησε τον Λέλεγα,… …   Dictionary of Greek

Share the article and excerpts

Direct link
… Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”